Tổng quan về nền kinh tế khởi nghiệp toàn cầu

» Tổng quan về nền kinh tế khởi nghiệp toàn cầu

Tải ảnh

Tổng quan về nền kinh tế khởi nghiệp toàn cầuNăm 2023 là năm có nhiều câu chuyện trái chiều đối với nền kinh tế khởi nghiệp toàn cầu. Khi lạm phát giảm bớt ở hầu hết các khu vực và GDP toàn cầu tăng trưởng hạn dưới dự kiến, nhiều người lạc quan rằng tăng trưởng sẽ quay trở lại vào cuối năm 2023 và đầu năm 2024. Thay vào đó, “mùa đông công nghệ” vẫn tiếp diễn, với việc thoái vốn và huy động vốn không có dấu hiệu phục hồi về mức trước COVID.Năm 2023 là năm có nhiều câu chuyện trái chiều đối với nền kinh tế khởi nghiệp toàn cầu. Khi lạm phát giảm bớt ở hầu hết các khu vực và GDP toàn cầu tăng trưởng hạn dưới dự kiến, nhiều người lạc quan rằng tăng trưởng sẽ quay trở lại vào cuối năm 2023 và đầu năm 2024. Thay vào đó, “mùa đông công nghệ” vẫn tiếp diễn, với việc thoái vốn và huy động vốn không có dấu hiệu phục hồi về mức trước COVID. Tuy nhiên, cũng có rất nhiều câu chuyện tích cực, đặc biệt đối với các công ty khởi nghiệp giai đoạn đầu. Trong khi nguồn tài trợ Series A toàn cầu giảm 46% vào năm 2023 so với năm 2022, thì quy mô giao dịch Series A trung bình đã tăng trong nửa năm cuối 2023 so với nửa cuối năm 2022. Quý I năm 2024 cho thấy dấu hiệu tiến bộ hạn chế. Các phân ngành Công nghệ sạch và AI tạo sinh (GenAI) thì hiện những chỉ dấu tích cực khác, chứng tỏ rằng đổi mới sáng tạo tiên phong vẫn có thể thu hút lòng nhiệt tình của nhà đầu tư bất kể điều kiện tài trợ toàn cầu. Hệ sinh thái khởi nghiệp toàn cầu đối mặt với thách thức trong bối cảnh suy thoái thoái vốn và lo ngại về huy động vốn. Trong một nền kinh tế khởi nghiệp toàn cầu mạnh mẽ, các thương vụ thoái vốn lớn (trên 50 triệu USD) giải phóng vốn tài chính và nhân lực, có thể hỗ trợ các dự án mạo hiểm mới hơn. Ngược lại, trong môi trường thoái vốn chặt hẹp, vốn và nhân tài sẽ bị kìm kẹp trong thời gian dài hơn thay vì chuyển sang dự án tiếp theo. Do đó, suy thoái thoái vốn làm giảm tiềm năng tăng trưởng của hệ sinh thái do các công ty khởi nghiệp giai đoạn đầu phải vật lộn để bảo đảm huy động đủ nguồn tài trợ, còn các công ty khởi nghiệp giai đoạn sau thì bị trì trệ, phải quyết định xem họ có nên cố gắng bảo đảm một vòng gọi vốn khác trong bối cảnh tài trợ hiện tại đang giảm hay thoái vốn sớm với mức định giá thấp hơn. Đây là tình trạng của thoái vốn kể từ quý 1 năm 2022, khi thị trường chứng khoán bắt đầu suy giảm. Giá trị hàng năm của các đợt thoái vốn lớn đã giảm 86% vào năm 2022 so với năm 2021, tiếp theo là mức giảm 47% vào năm 2023 so với năm 2022. Tuy nhiên, giá trị của các đợt thoái vốn lớn đã cho thấy một số dấu hiệu cải thiện trong quý 1 năm 2024. Hai năm hoạt động kém hiệu quả đã gây ảnh hưởng đến các nhà đầu tư. Khi giai đoạn hoạt động thoái vốn yếu kém kéo dài, các quỹ đầu tư mạo hiểm (VC) có xu hướng trở nên bảo thủ hơn. Với ít vốn khả dụng hơn và lo ngại về khả năng thoái vốn trong tương lai, các nhà đầu tư trở nên khắt khe hơn, yêu cầu các yếu tố cốt lõi mạnh hơn hoặc có lộ trình rõ ràng để đạt được lợi nhuận. Việc này khiến các công ty khởi nghiệp kết thúc vòng gọi vốn Series A ở độ tuổi muộn hơn. Năm 2019, chỉ có 18% startup trong vòng gọi vốn Series A có độ tuổi từ 6 đến 9,9 năm, nhưng đến năm 2023, con số này đã tăng lên 31%. Độ tuổi trung bình của các startup hoàn thành một vòng gọi vốn Series A là 3,4 năm vào năm 2019, nhưng đã tăng lên 4,2 năm vào năm 2023. Mặc dù độ tuổi của các startup gọi vốn thành công ở vòng Series A bắt đầu già đi trước năm 2022, nhưng xu hướng này đã tăng nhanh trong hai năm qua ở các hệ sinh thái hàng đầu thế giới. Trong số ba hệ sinh thái hàng đầu theo báo cáo GSER 2024 — Thung lũng Silicon, Thành phố New York và London — có 25% startup gọi vốn thành công ở vòng Series A có độ tuổi từ 6 đến 9 năm vào năm 2023, tăng từ chỉ 15% vào năm 2019. Điều này cho thấy tình trạng thiếu hụt VC giai đoạn đầu đang diễn ra ngay cả tại những hệ sinh thái có nguồn lực tốt nhất. Những điểm sáng của hệ sinh thái khởi nghiệp toàn cầu năm 2024 Khó có thể trở lại những đỉnh cao về tài trợ của năm 2021 trong tương lai gần. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là nền kinh tế khởi nghiệp toàn cầu đang kẹt trong tình trạng suy thoái liên tục. Môi trường đang dần ổn định và bắt đầu cho thấy những dấu hiệu cải thiện, với vòng A và các thương vụ thoái vốn bắt đầu tăng lên. AI tạo sinh (Generative AI) có thể đang dẫn đầu xu hướng. Việc các công ty đại chúng lớn mua lại các startup AI như Run:ai, Manta và Nod.ai vào cuối năm 2023 và đầu năm 2024 là những tín hiệu tích cực. Ngoài ra, thành công về mặt tài chính hậu IPO của công ty phần cứng AI — Astera Labs — đã phá vỡ chuỗi IPO kém hiệu quả gần đây của các công ty khởi nghiệp được VC hậu thuẫn. Mặc dù những thương vụ này sẽ không ngay lập tức làm tăng mức khả dụng của nguồn vốn toàn cầu, nhưng chúng có thể thúc đẩy tâm lý nhà đầu tư về những ngày tươi sáng hơn đang ở phía trước. Một dấu hiệu cho thấy tình hình đang được cải thiện là lượng vốn tài trợ ở vòng A đang trên đà tăng 18% từ quý 4 năm 2023 lên quý 1 năm 2024. Đáng khích lệ là tâm lý nhà đầu tư cũng có vẻ đang cải thiện. Một cuộc khảo sát 200 công ty — trong đó hai phần ba có trụ sở tại Hoa Kỳ — của Quỹ Kauffman vào tháng 4 năm 2024 cho thấy, 53% số được hỏi có kế hoạch tăng số lượng khoản đầu tư của họ vào năm 2024, trong khi chỉ 6% dự kiến sẽ giảm các giao dịch của họ. Startup kỳ lân mới giảm nhưng cho thấy dấu hiệu phục hồi trong Quý 1 năm 2024 Kỳ lân là các startup được định giá là 1 tỷ USD trước khi thoái vốn. Năm 2023, số lượng kỳ lân mới tiếp tục giảm so với năm trước. Năm 2023 chứng kiến số lượng kỳ lân mới ít hơn 58% so với năm 2022 và ít hơn 87% so với đỉnh kỳ lân năm 2021. Tuy nhiên, Quý 1 năm 2024 có mức tăng nhẹ về số lượng kỳ lân, với 25 kỳ lân mới - nhiều nhất kể từ Quý 4 năm 2022. Cũng cần lưu ý đến bản chất thay đổi của các phân ngành khởi nghiệp và sở thích của nhà đầu tư. Năm 2023, hơn một nửa số kỳ lân mới thuộc phân ngành GenAI và Công nghệ sâu, tỷ lệ cao hơn năm 2021. Các startup công nghệ sâu cần nhiều vốn ở giai đoạn đầu hạn chế phát triển sản phẩm của họ, việc này cùng với sự phấn khích toàn cầu về các công ty khởi nghiệp GenAI, đã dẫn đến các giao dịch lớn hơn và định giá cao hơn. Sự tham gia của vốn đầu tư mạo hiểm của công ty (CVC) ở giai đoạn đầu cũng có xu hướng thúc đẩy định giá công ty khởi nghiệp vì nó ngụ ý về tiềm năng thương mại hóa ngay lập tức các công nghệ tiên phong này. Mặc dù về tổng thể sự tham gia của CVC vào tài trợ cho công ty khởi nghiệp tăng nhẹ, các công ty lớn tham gia vào một số công nghệ sâu nổi tiếng nhất trong vài năm qua. Một số ví dụ bao gồm công ty khởi nghiệp GenAI của Pháp Mistral.ai, nhận được tài trợ từ Microsoft và BNP Paribas, và Eavor, công ty khởi nghiệp công nghệ sạch địa nhiệt có trụ sở tại Calgary được BP Ventures và OMV hỗ trợ. Như trước đây, Hoa Kỳ dẫn đầu tất cả các quốc gia về số lượng kỳ lân mới vào năm 2023, chiếm 57% thị phần toàn cầu. Con số này tăng một chút so với năm 2022 khi chiếm 52% thị phần. Mặc dù tổng số giảm, Trung Quốc đã gần như tăng gấp đôi thị phần kỳ lân mới trên toàn cầu, từ 6% năm 2022 lên 11% năm 2023. Với 15 kỳ lân, Thung lũng Silicon một lần nữa dẫn đầu tất cả các hệ sinh thái về số lượng kỳ lân mới nhiều nhất vào năm 2023, mặc dù con số này giảm 80% so với năm 2022. Các hệ sinh thái khởi nghiệp ở Tashkent, Lyon và Rhineland đã chào đón những kỳ lân đầu tiên của họ vào năm 2023. Đối với Tashkent, đó là nền tảng thương mại điện tử Uzum; đối với Lyon, là nhà sản xuất pin Verkor; và ở Rhineland, là dịch vụ dịch thuật AI DeepL. Những tiểu ngành khởi nghiệp tích cực Mặc dù nguồn tài trợ cho các công ty khởi nghiệp đã giảm vào năm 2023, nhưng vẫn có một số câu chuyện tích cực ở các tiểu ngành. Các tiểu ngành Cleantech và GenAI đã chứng tỏ khả năng phục hồi, vượt trội so với các tiểu ngành ngang hàng ngay cả khi chúng có xu hướng thâm dụng vốn hơn các công ty khởi nghiệp phần mềm truyền thống. Tiểu ngành Cleantech tăng trưởng trong bối cảnh tài trợ toàn cầu đầy thách thức Các công ty khởi nghiệp Cleantech mang lại các giải pháp bền vững trong các lĩnh vực năng lượng, nước, giao thông vận tải, nông nghiệp và sản xuất. Sau khi đạt đỉnh vào năm 2018, tiểu ngành này đã tái xuất, cho thấy những dấu hiệu tăng trưởng ở giai đoạn cuối trong nửa cuối năm 2023, hứa hẹn mang lại nguồn vốn và sự đổi mới cần để chống lại khủng hoảng khí hậu. Mặc dù tài trợ Cleantech giai đoạn cuối vẫn chưa phục hồi hoàn toàn tại mức đỉnh năm 2021, nhưng nó đã chứng tỏ được khả năng phục hồi đáng kinh ngạc so với các phân ngành khác, bao gồm cả những phân ngành huy động được nhiều nguồn tài trợ tuyệt đối hơn trong những năm gần đây. Các công ty khởi nghiệp Cleantech giai đoạn cuối đã huy động được nguồn tài trợ trong nửa cuối năm 2023 gấp 2,5 lần so với nửa đầu năm 2020 - mức tăng mạnh hơn so với lĩnh vực Sản xuất tiên tiến & Robotics. Châu Âu dẫn đầu nguồn tài trợ Cleantech giai đoạn đầu, được thúc đẩy bởi chính sách và sáng kiến của EU Thành công của Cleantech cũng là một câu chuyện của khu vực. Không giống như hầu hết các phân ngành khác có xu hướng do các công ty khởi nghiệp của Hoa Kỳ thống trị, châu Âu dẫn đầu về nguồn tài trợ Cleantech giai đoạn đầu. Kết hợp lại, ba quốc gia năng động nhất trong lĩnh vực Cleantech của châu Âu – Vương quốc Anh, Pháp và Đức – đã vượt qua Hoa Kỳ và Trung Quốc. Những “nhà lãnh đạo châu Âu” này đã tăng số tiền tài trợ vòng Series A trong lĩnh vực Cleantech của họ gần 50% vào năm 2023 so với năm 2021, trong khi Trung Quốc và Hoa Kỳ lần lượt giảm tới 40% và 20% trong thời gian này. Trên toàn cầu, khoảng 15% tài trợ Cleantech Series A được chuyển đến các công ty khởi nghiệp có trụ sở tại các nước lãnh đạo châu Âu, so với chỉ 4% ở cả Hoa Kỳ và Trung Quốc. Sự tiến bộ của các công ty khởi nghiệp Cleantech châu Âu phản ánh cam kết lâu dài của EU trong việc thúc đẩy sự đổi mới thông qua chính sách. Ví dụ, Hệ thống giao dịch khí thải cap-and-trade, được công bố vào năm 2005 – và dự kiến sẽ được mở rộng vào năm 2027 – mang lại thêm chi phí tuân thủ, nhưng cũng tạo ra một thị trường cho các công ty khởi nghiệp phát triển các giải pháp giảm carbon cho các tập đoàn. Chương trình Horizon của EU, diễn ra từ năm 2021 đến năm 2027, hỗ trợ các công ty khởi nghiệp Cleantech thông qua các sáng kiến tài trợ như chương trình LIFE, đã đồng tài trợ cho hơn 5.000 dự án giúp châu Âu trở nên xanh hơn. Mặc dù Hoa Kỳ vẫn dành phần lớn tổng số tiền tài trợ VC cho các công ty khởi nghiệp Cleantech, nhưng vị trí dẫn đầu của nước này đã tụt xuống so với châu Âu và Trung Quốc. Tuy nhiên, tình trạng này có thể đảo ngược trong những năm tới, khi các khoản tài trợ từ Đạo luật Giảm lạm phát của Chính quyền Biden được chuyển đến các công ty khởi nghiệp sẵn sàng đầu tư. Bắt đầu từ năm 2023, đạo luật này đã cho phép các công ty khởi nghiệp và doanh nghiệp nhỏ được hưởng tới 500.000 USD tín dụng thuế R&D cho hoạt động nghiên cứu chuyên sâu bao gồm Cleantech. Tháng 3 năm 2024, Chính quyền Biden công bố khoản đầu tư 6 tỷ USD vào lĩnh vực khử carbon công nghiệp cho các công ty và công ty khởi nghiệp Cleantech để phát triển các công nghệ này. Trên thế giới có nhiều chính sách Cleantech khác, từ các chương trình tài trợ như Chương trình Giải pháp Năng lượng Đột phá của Canada, tài trợ cho nhiều công ty khởi nghiệp công nghệ sạch thành công như CarbonCure và BIOME, cho đến các biện pháp quản lý như Cơ chế thử nghiệm Sáng kiến Quy định Kinh tế Xanh năm 2023 của Singapore hướng dẫn về phát triển và sử dụng AI một cách có trách nhiệm, bao gồm cả GenAI. Tuy nhiên, khác với châu Âu, Hoa Kỳ vẫn chưa ban hành một đạo luật toàn diện nào cho AI, mà thay vào đó là áp dụng các biện pháp điều chỉnh theo từng lĩnh vực, thường do các cơ quan liên bang phụ trách. Điều này giúp tạo điều kiện thuận lợi hơn cho sự đổi mới nhanh chóng của các công ty khởi nghiệp tại Mỹ, nhưng đồng thời cũng làm dấy lên lo ngại về việc thiếu một khung pháp lý nhất quán có thể dẫn đến những rủi ro về đạo đức và quyền riêng tư. Ở châu Á, Trung Quốc tiếp tục thể hiện tham vọng dẫn đầu trong cuộc đua AI, với hàng loạt chính sách và chiến lược phát triển GenAI được đưa ra từ trung ương đến địa phương. Chính phủ nước này đã yêu cầu các mô hình AI lớn phải được cấp phép trước khi triển khai và phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về an ninh dữ liệu và kiểm duyệt nội dung. Điều này phản ánh cách tiếp cận “kiểm soát trong đổi mới” đặc trưng của Trung Quốc đối với công nghệ cao. Cuộc đua phát triển Cleantech và GenAI toàn cầu đang chứng kiến những biến chuyển lớn về nguồn tài trợ, chính sách và xu hướng đầu tư. Trong khi châu Âu nổi lên như một trung tâm dẫn đầu về Cleantech nhờ vào các chính sách hỗ trợ dài hạn và bền vững, thì GenAI đang làm thay đổi cục diện khởi nghiệp toàn cầu, với Mỹ vẫn là trung tâm trọng điểm nhưng đang đối mặt với áp lực điều chỉnh từ chính sách. Các quốc gia và khu vực khác, như Trung Quốc và Singapore, cũng đang nhanh chóng định hình hệ sinh thái của mình, cho thấy một cuộc cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt, không chỉ về công nghệ mà còn về quản trị và mô hình phát triển bền vững. Vai trò thống trị của các hệ sinh thái khởi nghiệp hàng đầu giảm đi khi các hệ sinh thái mới nổi nắm giữ phần lớn hơn trong nguồn tài trợ vòng A Từ xếp hạng GSER đầu tiên của Startup Genome vào năm 2012, sự thống trị của các hệ sinh thái khởi nghiệp hàng đầu đã được thể hiện rõ ràng trên mọi số liệu. Các hệ sinh thái hàng đầu này luôn nắm giữ phần lớn các nguồn tài trợ, phát huy thế mạnh và sức hấp dẫn của họ đối với các nhà đầu tư và các doanh nhân. Tuy nhiên, những năm gần đây đã chứng kiến sự thay đổi. Năm 2023, tài trợ vòng Series A chia cho top 40 hệ sinh thái trong bảng xếp hạng GSER 2024 là 65%, giảm từ 79% dành cho các hệ sinh thái này vào năm 2019. So sánh, tài trợ vòng Series A chia cho 100 hệ sinh thái mới nổi hàng đầu đạt 19% vào năm 2023 so với 13% vào năm 2019. Đây là sự tiến bộ rất đáng khích lệ, chứng tỏ tất cả các hệ sinh thái đều có phần công bằng trong nền kinh tế mới. Cuộc cách mạng khởi nghiệp tiếp tục lan rộng, tạo điều kiện cho các doanh nhân trên toàn thế giới theo những cách không thể thực hiện được chỉ vài năm trước. Nguồn: Cục Thông tin, Thống kê - Bộ Khoa học và Công nghệ

Năm 2023 là năm có nhiều câu chuyện trái chiều đối với nền kinh tế khởi nghiệp toàn cầu. Khi lạm phát giảm bớt ở hầu hết các khu vực và GDP toàn cầu tăng trưởng hạn dưới dự kiến, nhiều người lạc quan rằng tăng trưởng sẽ quay trở lại vào cuối năm 2023 và đầu năm 2024. Thay vào đó, “mùa đông công nghệ” vẫn tiếp diễn, với việc thoái vốn và huy động vốn không có dấu hiệu phục hồi về mức trước COVID.

Tuy nhiên, cũng có rất nhiều câu chuyện tích cực, đặc biệt đối với các công ty khởi nghiệp giai đoạn đầu. Trong khi nguồn tài trợ Series A toàn cầu giảm 46% vào năm 2023 so với năm 2022, thì quy mô giao dịch Series A trung bình đã tăng trong nửa năm cuối 2023 so với nửa cuối năm 2022. Quý I năm 2024 cho thấy dấu hiệu tiến bộ hạn chế. Các phân ngành Công nghệ sạch và AI tạo sinh (GenAI) thì hiện những chỉ dấu tích cực khác, chứng tỏ rằng đổi mới sáng tạo tiên phong vẫn có thể thu hút lòng nhiệt tình của nhà đầu tư bất kể điều kiện tài trợ toàn cầu.

Hệ sinh thái khởi nghiệp toàn cầu đối mặt với thách thức trong bối cảnh suy thoái thoái vốn và lo ngại về huy động vốn. Trong một nền kinh tế khởi nghiệp toàn cầu mạnh mẽ, các thương vụ thoái vốn lớn (trên 50 triệu USD) giải phóng vốn tài chính và nhân lực, có thể hỗ trợ các dự án mạo hiểm mới hơn. Ngược lại, trong môi trường thoái vốn chặt hẹp, vốn và nhân tài sẽ bị kìm kẹp trong thời gian dài hơn thay vì chuyển sang dự án tiếp theo.

Do đó, suy thoái thoái vốn làm giảm tiềm năng tăng trưởng của hệ sinh thái do các công ty khởi nghiệp giai đoạn đầu phải vật lộn để bảo đảm huy động đủ nguồn tài trợ, còn các công ty khởi nghiệp giai đoạn sau thì bị trì trệ, phải quyết định xem họ có nên cố gắng bảo đảm một vòng gọi vốn khác trong bối cảnh tài trợ hiện tại đang giảm hay thoái vốn sớm với mức định giá thấp hơn.

Đây là tình trạng của thoái vốn kể từ quý 1 năm 2022, khi thị trường chứng khoán bắt đầu suy giảm. Giá trị hàng năm của các đợt thoái vốn lớn đã giảm 86% vào năm 2022 so với năm 2021, tiếp theo là mức giảm 47% vào năm 2023 so với năm 2022. Tuy nhiên, giá trị của các đợt thoái vốn lớn đã cho thấy một số dấu hiệu cải thiện trong quý 1 năm 2024.

Hai năm hoạt động kém hiệu quả đã gây ảnh hưởng đến các nhà đầu tư. Khi giai đoạn hoạt động thoái vốn yếu kém kéo dài, các quỹ đầu tư mạo hiểm (VC) có xu hướng trở nên bảo thủ hơn. Với ít vốn khả dụng hơn và lo ngại về khả năng thoái vốn trong tương lai, các nhà đầu tư trở nên khắt khe hơn, yêu cầu các yếu tố cốt lõi mạnh hơn hoặc có lộ trình rõ ràng để đạt được lợi nhuận.

Việc này khiến các công ty khởi nghiệp kết thúc vòng gọi vốn Series A ở độ tuổi muộn hơn. Năm 2019, chỉ có 18% startup trong vòng gọi vốn Series A có độ tuổi từ 6 đến 9,9 năm, nhưng đến năm 2023, con số này đã tăng lên 31%. Độ tuổi trung bình của các startup hoàn thành một vòng gọi vốn Series A là 3,4 năm vào năm 2019, nhưng đã tăng lên 4,2 năm vào năm 2023.

Mặc dù độ tuổi của các startup gọi vốn thành công ở vòng Series A bắt đầu già đi trước năm 2022, nhưng xu hướng này đã tăng nhanh trong hai năm qua ở các hệ sinh thái hàng đầu thế giới. Trong số ba hệ sinh thái hàng đầu theo báo cáo GSER 2024 — Thung lũng Silicon, Thành phố New York và London — có 25% startup gọi vốn thành công ở vòng Series A có độ tuổi từ 6 đến 9 năm vào năm 2023, tăng từ chỉ 15% vào năm 2019. Điều này cho thấy tình trạng thiếu hụt VC giai đoạn đầu đang diễn ra ngay cả tại những hệ sinh thái có nguồn lực tốt nhất.

Những điểm sáng của hệ sinh thái khởi nghiệp toàn cầu năm 2024

Khó có thể trở lại những đỉnh cao về tài trợ của năm 2021 trong tương lai gần. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là nền kinh tế khởi nghiệp toàn cầu đang kẹt trong tình trạng suy thoái liên tục. Môi trường đang dần ổn định và bắt đầu cho thấy những dấu hiệu cải thiện, với vòng A và các thương vụ thoái vốn bắt đầu tăng lên.

AI tạo sinh (Generative AI) có thể đang dẫn đầu xu hướng. Việc các công ty đại chúng lớn mua lại các startup AI như Run:ai, Manta và Nod.ai vào cuối năm 2023 và đầu năm 2024 là những tín hiệu tích cực. Ngoài ra, thành công về mặt tài chính hậu IPO của công ty phần cứng AI — Astera Labs — đã phá vỡ chuỗi IPO kém hiệu quả gần đây của các công ty khởi nghiệp được VC hậu thuẫn.

Mặc dù những thương vụ này sẽ không ngay lập tức làm tăng mức khả dụng của nguồn vốn toàn cầu, nhưng chúng có thể thúc đẩy tâm lý nhà đầu tư về những ngày tươi sáng hơn đang ở phía trước. Một dấu hiệu cho thấy tình hình đang được cải thiện là lượng vốn tài trợ ở vòng A đang trên đà tăng 18% từ quý 4 năm 2023 lên quý 1 năm 2024.

Đáng khích lệ là tâm lý nhà đầu tư cũng có vẻ đang cải thiện. Một cuộc khảo sát 200 công ty — trong đó hai phần ba có trụ sở tại Hoa Kỳ — của Quỹ Kauffman vào tháng 4 năm 2024 cho thấy, 53% số được hỏi có kế hoạch tăng số lượng khoản đầu tư của họ vào năm 2024, trong khi chỉ 6% dự kiến sẽ giảm các giao dịch của họ.

Startup kỳ lân mới giảm nhưng cho thấy dấu hiệu phục hồi trong Quý 1 năm 2024
Kỳ lân là các startup được định giá là 1 tỷ USD trước khi thoái vốn. Năm 2023, số lượng kỳ lân mới tiếp tục giảm so với năm trước. Năm 2023 chứng kiến số lượng kỳ lân mới ít hơn 58% so với năm 2022 và ít hơn 87% so với đỉnh kỳ lân năm 2021. Tuy nhiên, Quý 1 năm 2024 có mức tăng nhẹ về số lượng kỳ lân, với 25 kỳ lân mới - nhiều nhất kể từ Quý 4 năm 2022.

Cũng cần lưu ý đến bản chất thay đổi của các phân ngành khởi nghiệp và sở thích của nhà đầu tư. Năm 2023, hơn một nửa số kỳ lân mới thuộc phân ngành GenAI và Công nghệ sâu, tỷ lệ cao hơn năm 2021. Các startup công nghệ sâu cần nhiều vốn ở giai đoạn đầu hạn chế phát triển sản phẩm của họ, việc này cùng với sự phấn khích toàn cầu về các công ty khởi nghiệp GenAI, đã dẫn đến các giao dịch lớn hơn và định giá cao hơn.

Sự tham gia của vốn đầu tư mạo hiểm của công ty (CVC) ở giai đoạn đầu cũng có xu hướng thúc đẩy định giá công ty khởi nghiệp vì nó ngụ ý về tiềm năng thương mại hóa ngay lập tức các công nghệ tiên phong này. Mặc dù về tổng thể sự tham gia của CVC vào tài trợ cho công ty khởi nghiệp tăng nhẹ, các công ty lớn tham gia vào một số công nghệ sâu nổi tiếng nhất trong vài năm qua. Một số ví dụ bao gồm công ty khởi nghiệp GenAI của Pháp Mistral.ai, nhận được tài trợ từ Microsoft và BNP Paribas, và Eavor, công ty khởi nghiệp công nghệ sạch địa nhiệt có trụ sở tại Calgary được BP Ventures và OMV hỗ trợ.

Như trước đây, Hoa Kỳ dẫn đầu tất cả các quốc gia về số lượng kỳ lân mới vào năm 2023, chiếm 57% thị phần toàn cầu. Con số này tăng một chút so với năm 2022 khi chiếm 52% thị phần. Mặc dù tổng số giảm, Trung Quốc đã gần như tăng gấp đôi thị phần kỳ lân mới trên toàn cầu, từ 6% năm 2022 lên 11% năm 2023.

Với 15 kỳ lân, Thung lũng Silicon một lần nữa dẫn đầu tất cả các hệ sinh thái về số lượng kỳ lân mới nhiều nhất vào năm 2023, mặc dù con số này giảm 80% so với năm 2022. Các hệ sinh thái khởi nghiệp ở Tashkent, Lyon và Rhineland đã chào đón những kỳ lân đầu tiên của họ vào năm 2023. Đối với Tashkent, đó là nền tảng thương mại điện tử Uzum; đối với Lyon, là nhà sản xuất pin Verkor; và ở Rhineland, là dịch vụ dịch thuật AI DeepL.

Những tiểu ngành khởi nghiệp tích cực
Mặc dù nguồn tài trợ cho các công ty khởi nghiệp đã giảm vào năm 2023, nhưng vẫn có một số câu chuyện tích cực ở các tiểu ngành. Các tiểu ngành Cleantech và GenAI đã chứng tỏ khả năng phục hồi, vượt trội so với các tiểu ngành ngang hàng ngay cả khi chúng có xu hướng thâm dụng vốn hơn các công ty khởi nghiệp phần mềm truyền thống.

Tiểu ngành Cleantech tăng trưởng trong bối cảnh tài trợ toàn cầu đầy thách thức
Các công ty khởi nghiệp Cleantech mang lại các giải pháp bền vững trong các lĩnh vực năng lượng, nước, giao thông vận tải, nông nghiệp và sản xuất. Sau khi đạt đỉnh vào năm 2018, tiểu ngành này đã tái xuất, cho thấy những dấu hiệu tăng trưởng ở giai đoạn cuối trong nửa cuối năm 2023, hứa hẹn mang lại nguồn vốn và sự đổi mới cần để chống lại khủng hoảng khí hậu.

Mặc dù tài trợ Cleantech giai đoạn cuối vẫn chưa phục hồi hoàn toàn tại mức đỉnh năm 2021, nhưng nó đã chứng tỏ được khả năng phục hồi đáng kinh ngạc so với các phân ngành khác, bao gồm cả những phân ngành huy động được nhiều nguồn tài trợ tuyệt đối hơn trong những năm gần đây. Các công ty khởi nghiệp Cleantech giai đoạn cuối đã huy động được nguồn tài trợ trong nửa cuối năm 2023 gấp 2,5 lần so với nửa đầu năm 2020 - mức tăng mạnh hơn so với lĩnh vực Sản xuất tiên tiến & Robotics.

Châu Âu dẫn đầu nguồn tài trợ Cleantech giai đoạn đầu, được thúc đẩy bởi chính sách và sáng kiến của EU

Thành công của Cleantech cũng là một câu chuyện của khu vực. Không giống như hầu hết các phân ngành khác có xu hướng do các công ty khởi nghiệp của Hoa Kỳ thống trị, châu Âu dẫn đầu về nguồn tài trợ Cleantech giai đoạn đầu. Kết hợp lại, ba quốc gia năng động nhất trong lĩnh vực Cleantech của châu Âu – Vương quốc Anh, Pháp và Đức – đã vượt qua Hoa Kỳ và Trung Quốc. Những “nhà lãnh đạo châu Âu” này đã tăng số tiền tài trợ vòng Series A trong lĩnh vực Cleantech của họ gần 50% vào năm 2023 so với năm 2021, trong khi Trung Quốc và Hoa Kỳ lần lượt giảm tới 40% và 20% trong thời gian này.

Trên toàn cầu, khoảng 15% tài trợ Cleantech Series A được chuyển đến các công ty khởi nghiệp có trụ sở tại các nước lãnh đạo châu Âu, so với chỉ 4% ở cả Hoa Kỳ và Trung Quốc.

Sự tiến bộ của các công ty khởi nghiệp Cleantech châu Âu phản ánh cam kết lâu dài của EU trong việc thúc đẩy sự đổi mới thông qua chính sách. Ví dụ, Hệ thống giao dịch khí thải cap-and-trade, được công bố vào năm 2005 – và dự kiến sẽ được mở rộng vào năm 2027 – mang lại thêm chi phí tuân thủ, nhưng cũng tạo ra một thị trường cho các công ty khởi nghiệp phát triển các giải pháp giảm carbon cho các tập đoàn. Chương trình Horizon của EU, diễn ra từ năm 2021 đến năm 2027, hỗ trợ các công ty khởi nghiệp Cleantech thông qua các sáng kiến tài trợ như chương trình LIFE, đã đồng tài trợ cho hơn 5.000 dự án giúp châu Âu trở nên xanh hơn.

Mặc dù Hoa Kỳ vẫn dành phần lớn tổng số tiền tài trợ VC cho các công ty khởi nghiệp Cleantech, nhưng vị trí dẫn đầu của nước này đã tụt xuống so với châu Âu và Trung Quốc. Tuy nhiên, tình trạng này có thể đảo ngược trong những năm tới, khi các khoản tài trợ từ Đạo luật Giảm lạm phát của Chính quyền Biden được chuyển đến các công ty khởi nghiệp sẵn sàng đầu tư. Bắt đầu từ năm 2023, đạo luật này đã cho phép các công ty khởi nghiệp và doanh nghiệp nhỏ được hưởng tới 500.000 USD tín dụng thuế R&D cho hoạt động nghiên cứu chuyên sâu bao gồm Cleantech. Tháng 3 năm 2024, Chính quyền Biden công bố khoản đầu tư 6 tỷ USD vào lĩnh vực khử carbon công nghiệp cho các công ty và công ty khởi nghiệp Cleantech để phát triển các công nghệ này.

Trên thế giới có nhiều chính sách Cleantech khác, từ các chương trình tài trợ như Chương trình Giải pháp Năng lượng Đột phá của Canada, tài trợ cho nhiều công ty khởi nghiệp công nghệ sạch thành công như CarbonCure và BIOME, cho đến các biện pháp quản lý như Cơ chế thử nghiệm Sáng kiến Quy định Kinh tế Xanh năm 2023 của Singapore hướng dẫn về phát triển và sử dụng AI một cách có trách nhiệm, bao gồm cả GenAI. Tuy nhiên, khác với châu Âu, Hoa Kỳ vẫn chưa ban hành một đạo luật toàn diện nào cho AI, mà thay vào đó là áp dụng các biện pháp điều chỉnh theo từng lĩnh vực, thường do các cơ quan liên bang phụ trách. Điều này giúp tạo điều kiện thuận lợi hơn cho sự đổi mới nhanh chóng của các công ty khởi nghiệp tại Mỹ, nhưng đồng thời cũng làm dấy lên lo ngại về việc thiếu một khung pháp lý nhất quán có thể dẫn đến những rủi ro về đạo đức và quyền riêng tư.

Ở châu Á, Trung Quốc tiếp tục thể hiện tham vọng dẫn đầu trong cuộc đua AI, với hàng loạt chính sách và chiến lược phát triển GenAI được đưa ra từ trung ương đến địa phương. Chính phủ nước này đã yêu cầu các mô hình AI lớn phải được cấp phép trước khi triển khai và phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về an ninh dữ liệu và kiểm duyệt nội dung. Điều này phản ánh cách tiếp cận “kiểm soát trong đổi mới” đặc trưng của Trung Quốc đối với công nghệ cao.

Cuộc đua phát triển Cleantech và GenAI toàn cầu đang chứng kiến những biến chuyển lớn về nguồn tài trợ, chính sách và xu hướng đầu tư. Trong khi châu Âu nổi lên như một trung tâm dẫn đầu về Cleantech nhờ vào các chính sách hỗ trợ dài hạn và bền vững, thì GenAI đang làm thay đổi cục diện khởi nghiệp toàn cầu, với Mỹ vẫn là trung tâm trọng điểm nhưng đang đối mặt với áp lực điều chỉnh từ chính sách. Các quốc gia và khu vực khác, như Trung Quốc và Singapore, cũng đang nhanh chóng định hình hệ sinh thái của mình, cho thấy một cuộc cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt, không chỉ về công nghệ mà còn về quản trị và mô hình phát triển bền vững.

Vai trò thống trị của các hệ sinh thái khởi nghiệp hàng đầu giảm đi khi các hệ sinh thái mới nổi nắm giữ phần lớn hơn trong nguồn tài trợ vòng A

Từ xếp hạng GSER đầu tiên của Startup Genome vào năm 2012, sự thống trị của các hệ sinh thái khởi nghiệp hàng đầu đã được thể hiện rõ ràng trên mọi số liệu. Các hệ sinh thái hàng đầu này luôn nắm giữ phần lớn các nguồn tài trợ, phát huy thế mạnh và sức hấp dẫn của họ đối với các nhà đầu tư và các doanh nhân. Tuy nhiên, những năm gần đây đã chứng kiến sự thay đổi.

Năm 2023, tài trợ vòng Series A chia cho top 40 hệ sinh thái trong bảng xếp hạng GSER 2024 là 65%, giảm từ 79% dành cho các hệ sinh thái này vào năm 2019. So sánh, tài trợ vòng Series A chia cho 100 hệ sinh thái mới nổi hàng đầu đạt 19% vào năm 2023 so với 13% vào năm 2019.

Đây là sự tiến bộ rất đáng khích lệ, chứng tỏ tất cả các hệ sinh thái đều có phần công bằng trong nền kinh tế mới. Cuộc cách mạng khởi nghiệp tiếp tục lan rộng, tạo điều kiện cho các doanh nhân trên toàn thế giới theo những cách không thể thực hiện được chỉ vài năm trước.

Nguồn: Cục Thông tin, Thống kê - Bộ Khoa học và Công nghệ